Mantelzorgers betrekken

Mantelzorg is het fundament van de zorg. Mantelzorgers nemen maar liefst 75 procent van de zorg thuis voor hun rekening. Veertig procent van hen is matig of ernstig belast, maar mantelzorgers vragen niet gauw om hulp. Bovendien beschouwen zij zichzelf niet als mantelzorger. Als goede ondersteuning niet aanwezig is, ligt overbelasting op de loer.

Als gemeente ben je aan zet als het gaat om de ondersteuning en waardering van mantelzorgers. Hoe kun je dat doen op een manier die aansluit bij de behoeften en wensen van mantelzorgers zelf én dat het in het beleid verankerd is? Hier lichten we toe hoe je mantelzorgers kunt betrekken, op welke wijze zij bij de beleidsontwikkeling betrokken kunnen zijn en hoe je hun ervaringsdeskundigheid kunt benutten.

Hoeveel zeggenschap

Er zijn verschillende manieren om mantelzorgers bij het beleid te betrekken.. De participatieladder kan u helpen om de mate van zeggenschap te bepalen|(zie afbeelding) Hoe hoger op de ladder, hoe meer invloed mantelzorgers op het beleid hebben. In feite spreken we pas van interactief werken vanaf trede drie. De meest vergaande vorm van betrekken, meebeslissen, komt in de praktijk niet veel voor. Raadplegen en adviseren zijn de meest voorkomende vormen bij mantelzorgparticipatie.

  1. Bij informeren bepaalt de gemeente de agenda voor besluitvorming en stelt geheel zelfstandig het beleid op. De mantelzorgers zijn niet betrokken bij het vormgeven van het beleid en kunnen geen invloed op de plannen uitoefenen. De gemeente informeert de mantelzorgers over het beleid zodat de bekendheid daarvan wordt vergroot.
  2. In deze trede raadpleegt de gemeente de mantelzorgers met een gesloten vraagstelling. De gemeente bepaalt zelf de agenda voor besluitvorming, maar de mantelzorgers worden wel als gesprekspartner betrokken bij de ontwikkeling van het beleid. De invloed is echter beperkt. Mantelzorgers mogen zich meestal alleen uitspreken over een gegeven beleidsaanpak binnen een gegeven probleemomschrijving. De gemeente heeft bijvoorbeeld een concept mantelzorgbeleid opgesteld waarop mantelzorgers feedback mogen geven.
  3. Bij adviseren vraagt de gemeente aan mantelzorgers een open advies waarbij veel ruimte voor discussie en inbreng is. De gemeente bepaalt zelf de agenda maar de mantelzorgers kunnen ook zelf problemen en oplossingen aandragen. De mantelzorgers worden al in de beleidsvoorbereidingsfase betrokken en kunnen vanaf het begin meedenken en ideeën aanleveren.
  4. Bij coproduceren werkt de gemeente intensief en op basis van gelijkwaardigheid samen met mantelzorgers. De gemeente en mantelzorgers bepalen samen de agenda voor besluitvorming en gaan samen op zoek naar oplossingen. De gemeente kan bijvoorbeeld besluiten het mantelzorgbeleid in samenwerking met mantelzorgers op te gaan stellen.
  5. Bij meebeslissen geeft de gemeente de mantelzorgers de bevoegdheid om binnen randvoorwaarden zelf beslissingen te nemen of beleid te ontwikkelen. De gemeente ziet zichzelf vooral als facilitator en biedt de mantelzorgers ondersteuning in de vormgeving van beleid.

In welke fasen van beleid?

Je kunt mantelzorgers ook laten meedenken over de ontwikkeling van het beleid, zowel in de begin- als eindfase.

  • Als je aan het begin van beleidsontwikkeling staat, kun je mantelzorgers inschakelen om mee te denken over de richting van het te formuleren beleid. Zij kunnen aangeven welke knelpunten er spelen en aan welke ondersteuning zij vanuit de gemeente behoefte hebben. Veel gemeenten maken in deze fase een overzicht van wat zij tot dan toe hebben bereikt op het terrein van mantelzorgondersteuning, wat de effecten van het beleid zijn, wat de ervaringen van de mantelzorgers zijn en welke nieuwe ontwikkelingen er spelen. Deze inventarisatie kan worden opgezet als een startnotitie.
  • Mantelzorgers kunnen ook helpen de vraag te beantwoorden hoe het gemeentelijk mantelzorgbeleid eruit zou moeten zien. Dit heeft betrekking op visievorming. Je kunt bijvoorbeeld aan mantelzorgers vragen wat er in uw gemeente nodig is om mantelzorg te waarderen en het gebruik van ondersteuning te stimuleren.
  • In de fase beleidsvoorbereiding gaan wij uit van het opstellen van het concept beleidsplan mantelzorgondersteuning. Daarbij zul je  waarschijnlijk ook een aantal keuzes moeten maken waarbij mantelzorgers behulpzaam kunnen zijn. Je kunt mantelzorgers in deze fase betrekken door bijvoorbeeld tijdens een bijeenkomst vragen en dilemma’s die in uw gemeente spelen aan hen voor te leggen en hen te vragen welke keuze de voorkeur heeft of wat hun voorstel is. Het is daarbij belangrijk om de vraag zoveel mogelijk te concretiseren en af te bakenen, en daarbij duidelijk aan te geven welke consequenties bepaalde keuzes hebben.

Betrekken ervaringsdeskundigen

Mantelzorgers willen graag gehoord worden en meedenken over het beleid. Zij zijn ervaringsdeskundigen die precies kunnen vertellen welke knelpunten er in de dagelijkse praktijk spelen en hoe beleidsmaatregelen voor hen uitpakken. Daarnaast weten zij als geen ander welke ondersteuning aansluit bij hun behoefte. Mantelzorgers kunnen u vanuit hun praktijkervaringen met verrassende suggesties geven. Wanneer zij inbreng hebben in beleid, wordt dit beleid voor een deel ook hun eigendom en verschuift het vaak gehoorde geluid dat de gemeente ‘over ons beslist’ naar ‘met ons beslist’. De inbreng en bijdrage van een ervaringsdeskundige kan u als beleidsadviseur helpen om het beleid op te zetten, uit te voeren en te evalueren.

De populariteit van ervaringsdeskundigheid is zo groot, omdat erkend wordt dat een ervaringsdeskundige iets kan of biedt wat een ander niet kan of biedt. Zij hebben door hun ervaring iets in handen wat uitstijgt boven het niveau van de individuele cliënt en diens situatie, en anders is dan wat de professional kan bieden of de beleidsmakerweet. Ze kunnen het gat dichten dat wordt ervaren tussen de cliënten de sociale professionals, tussen leefwereld en systeemwereld.

Hoe verzamel je ervaringen en ideeën van mensen?

  • Zet een diversiteit aan vormen in.
  • Durf te vragen naar ervaringen van mensen.
  • De werving van mensen met ervaringen vraagt creativiteit en tijd.
  • Bouw impulsen in om ervaringen in te brengen in het beleidsproces.
  • Besteed aandacht aan verwachtingsmanagement.

Hoe vertaal je individuele ervaringen naar een herkenbaar collectief verhaal?

  • Bundel individuele ervaringen en kijk welke vaker voorkomen.
  • Blijf dicht bij de formulering van de mensen zelf.
  • Betrek mensen bij het vertalen van signalen naar een collectief verhaal.
  • Dit zorgt ook voor eigenaarschap.· Stel je als gemeente lerend op. Stel de vraag: Wat leren wij van dit verhaal en wat zegt dit over ons en andere betrokkenen?
  • Hoe en bij wie zorg je dat beleid en uitvoering wordt aangepast?
  • Kijk goed waar de veranderingen doorgevoerd moeten worden: in het gemeentelijkbeleid of in de uitvoering?
  • Zorg voor gedeeld eigenaarschap: neem als gemeente de regierol, maar ga niet alleenveranderingen doorvoeren.
  • Zet tijdig de monitoring van de gewenste verandering in gang.
  • Zet in op lobby, strategie en communicatie vanuit de kant van belangenbehartigers.

Hoe koppel je zichtbaar en herkenbaar terug naar de betrokken inwoners?

  • Koppel resultaten van het proces terug naar inwoners en de gemeenteraad.
  • Betrek inwoners en cliënten bij de evaluatie.
  • Stel de reflectievraag niet te vroeg.
  • Markeer elke fase, zodat ook duidelijk deze stap van evaluatie aan bod komt.
  • Markeer duidelijk met elkaar de verschillende fases van de cyclus.
  • Gebruik verschillende communicatiekanalen om resultaten terug te koppelen.
  • Meer over burgerparticipatie